նունե լևոնյան / nune levonyan

***
Ես և ծառը ծերանում ենք հավասարաչափ.
բայց ծառը դրանից ողբերգություն չի ապրում
և ամեն աշնանամուտին
բանաստեղծություն չի գրում տերևաթափի մասին:

Ես և ծառը ունենք ընդհանրություններ.
սիրում ենք պճնվել և գեղեցիկ լինել մահու չափ,
բայց ես թույլ չեմ տալիս,
որ պատահական մարդիկ
տապից հովանան իմ ստվերում:

Իմ ու ծառի միջև մի օր չի լինի ոչ մի էական 
                                                    տարբերություն.
Մենք պատվանդան կլինենք այլոց քայլերի և
                                                   արմատների համար.
Բայց առայժմ
Ծաղկում ենք միասին,
Շփվում հազվադեպ՝
Անտեղյակ միմիանց մտորումներին,
Աննկատ ու լուռ
Եվ չափազանց կանաչ:


***
Որքա՜ն հեշտ կլիներ քնել ծածկված մի երկնքով,
որը պաշարել ես ամբողջությամբ,
Քեզնով շրջափակված՝ որքա՜ն հեշտ կլիներ արթանալ,

եթե կասկածները լինեին քիչ,
ասել է թե ՝ մենք
մարդ չլինեինք բնավ...


***
Անունդ սահում է կողքովս՝
տարբեր իրերի վրայով,
նայում է աչքերիս՝ իբր իմիջիայլոց.

Ու մտաբերում եմ,
որ եղել ես,
իբր իմիջիայլոց՝ նայել ես աչքերիս,
և իրերը սահել են մեր կողքով:


***
մարդկանց դեմքերը որքան էլ տարբեր,
ու հագուստները խայտաբղետ են,
ամբոխի դեմքը մոխրագույն է միշտ
ու մի քիչ հոգնած...


***
Ես սիրում եմ լքել,
Որովհետև ինձ դուր է գալիս դռան շրխկոցը թիկունքիս ետևում:
Ու երբեմն հաճելի է զգալ քամու սառնությունը՝
Տնից բաժանող հազարավոր կիլոմետրերի վրա:

Քեզ սիրելը նման է թրև գալուն
Անիմանալի ինչ-որ խաչմերուկներում,
Ուր սպիտակ դրոշակները օրհնություն են թափահարում
Ցանկացած վերջաբանով ճանապարհի:

Ես այլևս չեմ վերադառնա այնտեղ,
Ուր վերադառնում են՝ դառնացած հանարավոր հեռուներից:
Եթե անգամ քնով են ընկել հարբած հրեշտակները՝
Դռներ կան, որ բացվում են միայն հեռանալիս:


***
Ամենադժվարը
կիրակի առավոտյան արթնանալն է
ներսումդ լռեցված աղաղակներից,
որոնք չեն հանդուրժում
լուսաբացի խաղաղությունը:


***
Վաղը ես կրկին անցնելու եմ այն փողոցներով,
Որտեղով դու կարող էիր անցնել պատահաբար:
Ու եթե պարտադիր չլիներ այս տխրությունը,
Կարելի էր և շնչահեղձ լինել երջանկությունից.

որ անձրևը շռնդալից թափվում է այդ բոլոր փողոցների վրա
և վայր դրված բոլոր զենքերի վրա
փառահեղորեն թափվում է անձրևը,
ու բանից պարզվում է՝
ընդհանրապես չկան բաժանումներ, միացումներ ու վերջակետեր,
կան միայն արահետներ ոլորապյույտ,
որ ոչ մի տեղ չեն տանում,
այլ միայն թրջվում ու ծաղկում են
գարնան օրերին:

ալբեր կամյու / albert camus

մատիտով ընդգծված տողեր ժանտախտը վեպից

*
Հարց՝ ի՞նչ անել ժամանակն իզուր չկորցնելու համար: Պատասխան՝ զգալ ժամանակն ամբողջությամբ: Միջոցներ՝ օրերն անցկացնել ատամնաբույժի ընդունարանում՝ անհարմարավետ աթոռի վրա, կիրակի ետմիջօրեն անցկացնել տանը, պատշգամբում, գիտաժողովում լսել զեկույցներ մի լեզվով, որ չես հասկանում, ընտրել երկաթուղային երթուղներից ամենաերկարներն ու ամենաանհարմարավետները և ճանապարհորդել,
բանականաբար, կանգնած՝ ոտքի վրա, հերթ կանգնել թատրոնների դրամարկղերի առջև և ներկայացմանը չգնալ, և այլն:

*
Աղետը չի համապատասխանում մարդու չափանիշներին. այդ պատճառով ասում են, որ աղետը իրական է, վատ երազ, որն ահա կանցնի: Բայց այն չի անցնում, և առաջին հերթին՝ մարդասերները, որովհետև նրանք նախազգուշական միջոցներ ձեռք չեն առել:

*
Բայց ի՞նչ է հարյուր միլիոն մահը: Պատերազմի ժամանակ դժվարությամբ ես ըմբռնում անգամ մի մահը: Եվ քանի որ մեռած մարդը միայն նրանով է նշանակալից, որ արդեն գիտես, որ նա մեռած մարդ է, ապա պատմության երկայնքով սփռված հարյուր միլիոն դիակը ընդամենը մի ծուխ է, որն անցնում է երևակայության միջով:

*
Կարևորն այն չէ, որ մտածելու ձևը ճիշտ լինի, այլ այն, որ ստիպի մտածել:

*
...երբ վերացարկումը սկսում է ձեզ սպանել, պետք է հենց վերացարկումով զբաղվել:

*
Դեռ վաղ ժամանակներում Հաբեշստանի քրիսոնիաները ժանտախտի մեջ էին տեսնում հավիտենականությունը նվաճելու մի արդյունավետ, աստվածային ծագում ունեցող միջոց: Նրանք, ովքեր վարակված չէին, փաթաթվում էին ժանտախտահարների սպիտակեղենով, որպեսզի անպայման մեռնեն: Անշուշտ, փրկության այս կատաղի ձգտումը, հանձնարարելի չէ: Այն ենթադրում է ցավալի շտապողականություն, որը շատ մոտ է գոռոզությանը: Չպետք է Աստծուց առաջ անցնել, և ամենայն բան, որն հավակնում է արագացնել անսասան կարգը, որ մեկնընդմիշտ հաստատված է նրա կողմից, հանգեցնում է հերետիկոսության: Սակայն այս օրինակն առնվազն ուսանելի է: Ավելի պայծառատես մեր մտքերի համար այն արժևորում է հավիտենականության այն սքանչելի լույսը, որն առկայծում է ամեն տառապանքի խորքում: Այդ լույսն է լուսավորում աղջամուղջային ճանապարհները, որոնք տանում են դեպի ազատագրում: Այն արտահայում է աստվածային կամքը, որն անխոջաբար չարը վերածում է բարու: Այսօր ևս մահվան, տագնապների ու ողբերի ուղիներով մեզ առաջնորդում է դեպի հիմանկան լռությունը և ամբողջ կյանքի իմաստը:

*
Քանզի կարելի է հեշտությամբ կարծել, թե գեղցիկ արարքները բարձ են գնահատվում միայն այն պատճառով, որ դրանք հազվադեպ են, իսկ չարությունն ու անտարբերությունը շատ ավելի հաճախակի հանդիպող շարժիչներն են մարդկանց արարքներում: Պատմիչն այս կարծիքը չի լիսում: Չարիքը, որ կա աշխարհում, գրեթե միշտ անգիտության արդյունք է, և բարի կամքը կարող է պատճառել նույնքան վանս, որքան չարիքը, եթե այդ բարի կամքը լուսավորված չէ: Մարդիկ ավելի շուտ բարի են քան չար, բայց, ըստ էության, սա չէ խնդիրը: Սակայն մարդիկ ավելի կամ պակաս չափով անգիտության մեջ են, և դա է, որ կոչվում է առաքինություն կամ արատ, իսկ ամենաահավոր արատը տգիտություն կոչվող արատն է, որն իրեն անգրագետ է կարծում և ուրեմն իրեն արտոնություն է տալիս սպանելու: Մարդասպանի հոգին կույր է, չկա իսկական բարություն, ոչ էլ գեղեցիկ սեր՝ առանց ճշմարիտ պայծառատեսության:

*
...հուսահատությանը վարժվելն ավելի վատ է, քան ինքը հուսահատությունը:

*
...պատահականությունը ոչ ոքի չի պատկանում:

*
Իհարկե դեպի լավը չենք գնում: Բայց գոնե բոլորս ենք դժողքում:

*
Բայց ժանտախտի ժամանակների կրոնը չէր կարող նույնը լինել, ինչ սովորական ժամանակների կորնը,  եթե Աստված կարող է ընդունել և անգամ ցանկանալ, որ հոգին հանգստանա ու կրկին հրճվի երջանիկ ժամանակներում, ապա այդ ծայրահեղությունը նա կցանկանա դժբախտության շռայլությունների մեջ: Աստված այսօր իր արածների շնորհն է անում՝ գցելով նրանց այնպիսի դժբախտության մեջ, որ նրանց հարկն է վերագտնել և ստանձնել ամենամեծ առաքինությունը, այն է՝ Ամեն ինչ կամ Ոչինչ:

*
...ոչ ոք իսկապես ընդունակ չէ մտածելու որևէ մեկի մաիսն անգամ վատթարագույն դժբախտության դեպքում: Քանզի իսկապես մտածել որևէ մեկի մասին, նշանակում է շարունակ մատածել նրա մասին, մտածել րոպե առ րոպե, առանց շեղվելու որևէ այլ մտքով, ո՛չ տնտեսական հոգսերով, ո՛չ թռչող ճանճով, ո՛չ կերակուրներով, ո՛չ քորելու ցանկությամբ: Բայց միշտ եղել են ճանճերը, միշտ եղել է քորը: Այդ պատճառով էլ ապրելը դժվար է: Եվ նրանք լավ գիտեն դա:

*
Ես այնքան դատողություն եմ լսել, որոնք քիչ էր մանցել գլխապտույտ առաջացնեին, և որոնք բավականաչափ պտտացրել են ուրիշի գույները՝ նրանց ստիպելով համակերպվել սպանության հետ, այնպես որ ես հասկացա, որ մարդկանց դժբախտությունը գալիս է այն բանից, որ նարնք հստակ լեզվով չեն արտահայտվում: Այնժամ ես վճռեցի խոսել և գործել հստակորեն, որպեսզի ընդանամ ճիշտ ճանապարհով: Հետևաբար ես ասում եմ, որ կան աղետներ և զոհեր, և ուրիշ ոչ մի բան: Եվ այս ասելիս ես ինքս եմ դառնում աղետ, ապա այս դեպքում՝ առնվազն առանց իմ համաձայնության: Ես ջանում եմ լինել անմեղ մարդասպան: Տեսնո՞ւմ եք՝ դա մեծ փառամոլություն է:

*
Նրանք այժմ գիտեն, որ եթե կա մի բան,  որ կարող են մշտապես ցանականալ և երբեմն էլ ձեռք բերել, դա մարդկային քնքշությունն է: Բոլոր նրանց համար, ովքեր, ընդհակառակը, դիմել էին իրենցից վերև, որ մարդն ինչ-որ բան նաշանակում է, որ իրենք անգամ չէին պատկերացնում, ոչ մի պատասխան չեղավ:

*
...վերջնական պարտությունը ավարտվում է պատերազմը և հաստատում խաղաղություն, որն ինքնին անբուժելի տառապանք է:

*
Մարդկանց մեջ ավելի շատ բան կա արժանի հիացմունքի, քան արհամարանքի:

*
Հենց դժբախտության պահին է, որ վարժվում ես ճշմարտությանը՝ այսինքն լռությանը:

*
Ինձ հետաքրքրում է միայն այն, որ մեռնես կամ ապրես հանուն քո սիրո:

թարգմանությունը՝ Աննա Հակոբյանի

ալբեր կամյու / albert camus

ՔԱՄԻՆ ՋԵՄԻԼԱՅՈՒՄ

Կան վայերեր, որտեղ մեռնում է միտքը, որպեսզի ծնվի մի ճշմարտություն, որն ինքն իր բացասումն է: Երբ ես հասա Ջեմիլա, քամի էր ու արև, բայց խոսքն այդ մասին չէ: Նախևառաջ, հարկ է ասել,  որ այնտեղ մի ահռելի լռություն էր տիրում՝ ծանր ու հաստատուն, ինչպես կշեռքի հավասարակշությունը: Թռչյունների ճռվողյուն, երեք փոքրիկ անցք ունեցող սրնգի կերկերուն ձայն, այծերի կճղակների դոփդոփյուն,  երկնառաք դղրդյուններ, ահա այսպիսի աղմուկ էին պարունակում այս վայրի լռությունն ու ամայությունը: Ժամանակ առ ժամանակ մի կտրուկ թևաբախում կամ մի սուր ճիչ ազդարարում էին քարերի մեջ թաքնված թռչինի սլացքը: Յուրաքանչյուր ճանապարհ, տների ավերակների արանքում եղած արահետները, փայլփլող սյուների տակ սալապատված մեծ փողոցները, հաղթական կամարի ու տաճարի միչև տարածված հսկայական ֆորումը, ամեն, ամեն ինչ առաջնորդում է դեպի այդ կիրճերը, որոնք չորս կողմից եզերում են Ջեմիլան և, ասես, բաց թղթախաղում խաղաթղթերի նման շարվել են անհուն երկնքի ներքո: Եվ հիմա մենք այստեղ ենք՝ մտասույզ քարերի ու լռության դեմ-հանդիման, մինչ օրը իրիկնանում է, իսկ լեռները ստվերանալով դառնում են մանուշակագույն: Բայց քամին փչում է Ջեմիլայի բարձրավանդակի վրա: Ավերակներին լույս սփռով քամու և արևի այս մեծ խառնաշփոթի մեջ ստեղծվում է մի այնպիսի բան, որը մարդուն տալիս է միայնության և մեռած քաղաքի լռության հետ իր նույնության չափի զգացումը:

Ջեմիլա գնալու համար շատ ժամանակ է հարկավոր: Սա այնպիսի քաղաք չէ, ուր իջևանում են, իսկ հետո շարունակում ճանապարհը: Այն ոչ մի տեղ չի առաջնորդում և չի նայում ոչ մի բնակավայրի: Սա մի վայր է, որտեղից ետ են դառնում: Մեռած քաղաքը երկար, ոլորապտույտ ճանապարհի ծայրին է, և յուրաքանչյուր շրջադարձից հետո կարծում ես, թե հասել ես, իսկ դրանից ճանապարհն ավելի երկար է թվում: Երբ վերջապես բարձրավանդակի վրա խամրած գույնով բարձր լեռան մեջ ընկղմված, ոսկրակույտ անտառի նման հառնում է Ջեմիլայի դեղին կմախքը, այնժամ զգում ես, որ սիրո և համբերության պատվանդանի միակ խորհրդանիշը նա է, որ կարող է մեզ առաջնորդել դեպի աշխարհի բաբախող սիրտը: Այնտեղ, հատուկենտ ծառերի ու չորացած խոտերի մեջ, իր բոլոր լեռներով ու բոլոր քարերով նա պատսպարվում է գռեհիկ զմայլանքից, գունագեղությունից կամ սրամտության խաղերից:

Ամբողջ օրը թափռում էինք այդ անբերրի հրաշալիքների մեջ: Քամին, որ հազիվ զգալի էր կեսօրին, կամաց-կամաց ուժեղանում էր անցնող ժամերի հետ ու լրացնում ամբողջ տեսարանը: Այն փչում էր ժայռերի նեղ կիրճերից, հետո դեպի արևելք, վազում էր դեպի հորիզոնի խորքից և գնում ոստոստալու քարերի ու արևի մեջ: Չդադարող քամին ուժգնորեն  սուլում էր ավերակների միջից, պտույտներ գործում քարերի ու գետնի կրկեսային հրապարակներում, սրբում կարկտահար աղյուսակույտերը, իր շնչով օղակում ամեն սյուն և անընդմեջ ճչալով տարածվում երկնքում բացվող ֆորումի վրա:Կարծես քամուն զարնվող կայմակալ լինի: Ճեղքվում էր մեջտեղից, աչքերս այրվում էին, շուրթերս՝ ճաքճքում, մաշկս չորանում էր այլևս ինձ չպատկանելու աստիճան: Մի ժամանակ ես իմ մաշկով վերածնում էի տիեզերքի ձեռագիրը: Երկիրը մաշկիս վրա էր թողնում իր քնքշության կամ զայրույթի նշանները, երբ ջերմանում էր ամառային շնչով կամ կծում էր եղյամե ատամներով: Բայց այսքան երկար ժամանակ ծեծվելով ու թափահարվելով քամուց, նրա դիմադրությունից շշմած,  ես այլևս չէի գիտակցում, թե նա ինչ պատկեր էր գծում մաշկիս վրա: Ինչպես ալեբախությունից փայլեցված գլաքար, ես հղկվել էի քամուց՝ մաշվելով մինչև հոգիս: Ես փոքր-ինչ պատկանում էի ինձ ծածանող այս ուժին, հետո ավելի շատ էի պատկանում, իսկ ավելի ուշ ամբողջովին այդ ուժինն էի և իմ արյան զարկը շփոթում էի բնության ամենուրեք ներկա այդ սրտի ուժին ու հնչեղ բաբախյունի հետ: Քամին ինձ կերպավորում էր շրջապատի հրացայտ մենակության պատկերով: Եվ քամու հետ վաղանցիկ գրակախառնության մեջ ես քար առ քար զգում էի սյան կամ ձիթենու միայնությունը ամառվա երկնքի ներքո:

Արևի և քամու այդ հզոր լոգանքը հյուծում էր իմ բոլոր կենսաուժերը: Իմ մեջ հազիվ էր թփրտում կամքը, հեծեծում էր կյանքը, և տկարորեն ընդվզում էր միտքը: Սակայն շուտով, կարծես սփռվելով աշխարհի չորս կողմը, մտամոլոր, մոռացած նաև ինքս ինձ, ես արդեն այս քամին եմ և նրա սլացքի մեջ եմ, այս սյուներն եմ և այն կամարը, այս տաք սալաքարերը և ամայի քաղաքը շրջապատող այս գունատ լեռները: Եվ երբեք նախկինում այդպես չեմ զգացել իմ կապվածությունը ինքս ինձ և միաժամանակ իմ ներկայությունն աշխարհում:

Այս, ես ներկա եմ: Եվ այս պահին շշմեցուցիչն այն է, որ ես չեմ կարող սրանից հեռու գնալ, ինչպես ցմահ բանտարկյալ, որի համար ամեն ինչ ներկա է: Բայց նաև ինչպես մի մարդ, որը գիտի որ վաղը նման կլինի այսօրվան, ինչպես և մնացած բոլոր օրերը: Որովհետև իր ներկան գիտացող մարդը այլևս սպառնալիքներ չունի: Եթե կան հոգեվիճակներ արտահայտող բնապատկերներ, ապա դրանք ամենագռեհիկներն են: Եվ այս երկրի ամբողջ երկայնքով ես գնում էի ինչ-որ բանի ետևից, որ իմը չէր, այլ նրանը, ինչպես մահվան զգացումը, որն ընդհանուր էր մեզ համար: Սյուների միջև, որոնց ստվերներն արդեն շեղվել էին, տագնապները փլվում էին օդում՝ վիրավոր թռչունների նման: Նրանց փոխարեն հառնում էր այս ամուլ պայծառամտությունը. անհանգստությունը ծնվում է ապրողների սրտում, բայց այդ կենդանի սրտերը շուտով կկանգնեն: Ահա սա է իմ ամբողջ հեռատեսությունը: Մինչ օրը իրիկնանում էր, աղմուկն ու լույսերը մարում էին երկնահոս մոխիրների տակ, ես, լքելով ինքն ինձնից, ինձ անպաշտպան էի զգում այն տարտամ ուժերի դեմ, որոնք իմ մեջ ասում էին՝ ոչ:

Քչերն են հասկանում, որ կա մերժում, որն ընդհանուր ոչինչ չունի հրաժարումի հետ: Այս դեպքում ի՞նչ են նշանակում ապագա, բարձր կենսամակարդակ, ունեցվածք բառերը: Ի՞նչ է հոգևոր առաջընթացը: Եթե ես համառորեն մերժում եմ աշխարհի վաղվա օրը, դա հենց նշանակում է, որ խոսքը ներկայիս հարստությունից չհրաժարվելու մասին է: Չեմ ուզում հավատալ, որ մահը տանում է դեպի մեկ ուրիշ կյանք: Դա փակ դուռ է ինձ համար: Դա մի քայլ չէ, որ պիտի անես շեմն անցնելու համար, այլ քստմնելի ու պիղծ բախտախնդրություն: Ինձ առաջարկվող ամեն բան ձգտում է մարդուն ազատել իր սեփական կյանքի ծանրությունից: Եվ նայելով Ջեմիլայի երկնքում ծանրորեն սավառնող մեծ-մեծ թռչյուններին, ես իսկապես կյանքի որոշ ծանրություն եմ նկրտում ու ձեռք եմ բերում այն: Ամբողջությամբ լինել այս պասիվ մոլորության մեջ, իսկ մնացյալն այլևս ինձ չի վերաբերում: Ես չափազանց երիտասարդ եմ, որեսզի կարողանամ խոսել մահվան մասին: Բայց եթե հարկ լիներ այդ անել, ինձ թվում է, հենց այստեղ ես կգտնեի այն ճշգրիտ բառը, որը սարսափի ու լռության մեջ կարտահայտեր անխուսափելի մահվան գիտակցված հավաստիությունը:

Ունենում ես մի քանի հարազատ գաղափար՝ երկու կամ երեք: Աշխարհին ու մարդկանց պատահականորեն հանդիպելով՝ դրանք հղկվում են, փոխակերպվում: Տասը տարի է հարկավոր, որեսզի ունենաս քո սեփական գաղափարը և որի մասին կարողանաս խոսել: Բնականաբար սա մի փոքր վհատեցնում է: Բայց այդ ընթացքում մարդն ինչ-որ չափով ընտելանում է աշխարհի գեղեցիկ դեմքին: Մինչ այդ նա աշխարհը տեսնում է դիմացից: Այժմ պետք է կողքից նայել նրա կիսադեմը դիտելու համար: Երիտաարդ մարդն աշխարհին նայում է դեմառդեմ: Նա ժամանակ չի ունեցել հղկելու մահվան ու անէության գաղափարը, սակայն սարսափի համն արդեն առել է: Միգուցե ջահելությունը հենց այս դաժան առերեսումն է մահվան հետ, արևասեր կենդանու ֆիզիկական այս վախը: Հակառակ գոյություն ունեցող կարծիքների, գոնե այս տեսակետից, ջահելությունը պատրանքներ չունի: Նա պատրանքներ ստեղծելու ո՛չ ժամանակ է ունեցել, ո՛չ էլ պատեհություն: Եվ չգիտեմ ինչու, այս ավերված տեսարանի, սգալի ու հանդիսավոր այս քարե աղաղակի, մայրամուտի մեջ անշունչ Ջեմիլայի, հույսի ու գույների այս վախճանի ավարտին, իրենց անվանն արժանի մարդիկ պետք է գտնեն այդ առերեսումը, պետք է նորից ժխտեն իրենց սեփական գաղափարները և պետք է վերագտնեն անմեղությունը և արդարադատությունը, որը փայլում է ճակատագրին դեմ հանդիման կանգնած անտիկ մարդու հայացքում: Նրանք վերագտնում են իրենց ջահելությունը, սակայն միայն մահվան գրկում: Այս տեսակետից ամենաարհամարելին հիվանդությունն է: բայց Ձեմիլիան... և ես հիմա զգում եմ՝ քաղաքակրթության ճշմարիտ, միակ առաջադիմությունը, որից ժամանակ առ ժամանակ կառչում է մարդը, գիտակից մեռյալներ ստեղծելն է:

Ինձ միշտ զարմացնում է, որ մենք այսքան հնարամիտ ու իմաստուն ենք զանազան թեմաների շուրջ խորհրդածելիս, սակայն աղքատիկ մտքեր ունենք մահվան վերաբերյալ: Դա կամ լավ է, կամ վատ: Ես վախենում եմ մահից կամ կանչում եմ նրան (թող ասեն): Բայց սա նույնպես ապացուցում է, որ ամեն պարզ բան վեր է մեր հասկացողությունից: Ի՞նչ է կապույտը, և ի՞նչ ենք մտածում կապույտի մասին:  Նույն դժվարությունն է և մահվան հարցում:  Մենք չգիտենք բանավիճել մահվան և գույների շուրջ: Եվ այնուամենայնիվ, ինձ համար շատ կարևոր է իմ դիմացի այս մարդը, որը ծանր է հողի պես և որն իմ ապագայի նախակերպարն է: Բայց իսկապես ես կարող եմ խորհել ապագայի մասին: Ինքս ինձ ասում եմ. «ես պետք է մեռնեմ»: Սակայն դա ոչինչ չի նշանակում, քանի որ ես չեմ կարող դրան հավատալ, որովհետև ես կարող եմ ունենալ միայն ուրիշի մահվան փորձը: Ես տեսել եմ մարդկանց մեռնելիս: Հատկապես՝ շների մահը: Միայն նրանց դիպչելը տակնուվրա է անում ինձ: Մտածում եմ՝ ծաղիկներ, ժպիտներ և կանայք, և հասկանում եմ, որ մեռնելու ամբողջ սարսափը ապրելու նախանձիս մեջ է: Ես նախանձում եմ նրանց, ովքեր ապրելու են և որոնց համար ծաղիկներն ու կանայք լինելու են նարնց ուղնուծուծի ողջ իմաստը: Ես նախանձ եմ, որովհետև չափազանց շատ եմ սիրում կայնքը և անկարող եմ եսասեր չլինել: Ինչի՞ս է պետք հավերժությունը: Հնարավոր է, որ մի օր այստեղ պառկած լինես ու լսես. «Դուք ուժեղ եք, և ես պետք է անկեղծ լինեմ ձեզ հետ: Կարող եմ ասել, որ դուք մեռնելու եք»: Լինել այնտեղ, ձեռքով կառչած կյանքից, վախը աղիներումդ և մի ապուշ հայացք դեմքիդ: Ի՜նչ արժեք ունի մնացյալը, արյան զարկեր եմ զգում քունքերումս ու թվում է, շուրջս ջարդուփշուր կանեմ ամեն բան:

Բայց մարդիկ մեռնում են անկախ իրենցից, անկախ իրենց շրջապատից: Նրանց ասում են. «երբ դու առողջանաս...», իսկ նրանք մեռնում են: Ես նման բան չեմ ուզում: Որովհետև եթե կան օրեր, երբ բնությունը խաբում է, ապա կան նաև այնպիսի օրեր, երբ նա ճշմարիտն է ասում: Այս երեկո Ջեմիլան ճիշտն է ասում և այն էլ այնպիսի թախծոտ ու սրտառունչ գեղեցկությամբ: Իսկ ես այս աշխարի առջև չեմ ուզում խաբել, և չեմ ուզում, որ ինձ խաբեն: Ուզում եմ մինչև վերջ կրել իմ պայծառամտությունը և իմ վախճանին նայել նախանձի ու սարսափի առողջ առատությամբ: Ես վախենում եմ մահից այնքանով, որքանով կապված եմ մարդկանց ճակատագրին, որոնք ապրում են, փոխանակ զննելու հավերժական երկինքը: Ստեղծել գիտակից մեռյալներ՝ նշանակում է կրճատել այն տարածությունը, որը մեզ բաժանում է աշխարհից, նաշանակում է առանց ուրախության մտնել դերի մեջ՝ գիտակցելով ընդմիշտ կորսված աշխարհից արձակվող պատկերները: Իսկ Ջեմիլայի բլուրների թախծոտ երգը հոգուս մեջ ավելի է խորացնում այս ուսմունքի դառնությունը:

*** 

Երեկոյան կողմ մենք մագլցում էինք գյուղ տանող կածանները և վերադառնալով, լսում էինք բացատրություններ. «Այստեղ է գտնվում հեթանոս քաղաքը, այս կացարանը, որ դուրս է ցցվել գետնի միջից, քրիստոնեական է: Ավելի ուշ...» Այո, ճշմարիտ է: Այստեղ մարդիկ ու հասարակություններն են հաջորդել միմյանց, նվաճողները իրենց ենթասպայական քաղաքակրթության հետքն են թողել այս երկրի վրա: Նրանք մեծության մասին ճղճիմ ու ծիծաղելի պատերացում ունեին և իրենց մեծությունը չափում էին նրա զբաղեցրած տարածությամբ: Հրաշքն այն է, որ նրանց քաղաքակրթության ավերակները կլինեն հենց իրենց իդեալի ժխտումը: Որովհետև այս կամք-քաղաքը, որը երևում է այդքան բարձրից, իրիկնամութին հաղաթական կամարի շուրջը թևածող սպիտակ աղավանիներով, երկնքում չի գծում հաղթության ու փառամոլության նաշաններ: Աշխարհը վերջում միշտ հաղթում է պատմությանը: Երկնքի, լեռների ու լռության մեջ Ջեմիլան քարե մեծ աղմուկ է բարձրացնում, որի պոեզիան ես լավ գիտեմ՝ պայծառամտություն, անտարբերություն: Սրանք հուսալքության կամ գեղեցկության իսկական նշաններ են: Սիրտս ճմլվում է այս մեծության առջև, որն արդեն լքում ենք: Ջեմիլան մնում է մեր վերևում իր թախծոտ, ջրամած երկնքով, բարձրավանդակի մյուս կողմից մեզ հասնող թռչնի երգով, հանկարծակի ու կտրուկ, բլուրների լանջերն իր վեր վտակների նման վազող այծերով, խորանի ճակատին պերճախոս վերջալույսով պարուրված եղջերափոր աստծո կենդանի դեմքով:

թարգմանությունը՝ Աննա Հակոբյանի 

 

լանա դել ռեյ / lana del rey

Չելսի հյուրանոց N2

Քեզ այնքան լավ եմ հիշում Չելսի հյուրանոցում,
Դու խոսում էիր չափազանց խիզախ ու սիրալիր այնքան,
Թափթփված անկողնու վրա, գլուխդ՝ ծնկներիս,
Մինչ լիմուզինը մեզ էր սպասում փողոցում:

Դրանք էին պատճառները, ու դա էր Նյու Յորքը,
Մենք վազում էինք փողի ու մարմինների հետևից,
Ու սեր էինք անվանում այդ ամենը հասարակ մարդկանց համար երգերի մեջ,
Ու հավանաբար, այն այդպիսին էլ մնաց նրանց մտքերում:

Բայց չէ՞ որ դու հեռացար, սեր իմ,
Շրջեցիր թիկունքդ ու ուղղակի անհետացար ամբոխի մեջ,
Ու ես այդպես էլ չլսեցի, թե ինչպես ես ինձ ասում՝
Ես քո կարիքն ունեմ, կարիքդ էլ չունեմ…

Մտքեր, որ շուրջս են սավառնում…

Քեզ այնքան լավ եմ հիշում Չելսի հյուրանոցում,
Սիրտդ լեգենդար էր, դու՝ հայտնի ինչ-որ մեկը,
Խոստովանեցիր, որ ավելի շատ թիկնեղ տղամարդկանց ես նախընտրում,
Բայց ինձ համար բացառություն կանես:

Սեղմեցիր բռունցքդ հանուն նրանց, ովքեր մեր պես
Համակված են գեղեցկության ուրվագծերով,
Հավաքվեցիր ու ասեցիր. «Բանի տեղ մի դիր,
Մենք հրեշներ ենք, բայց մերն է երաժշտությունը»:

 թարգմ.՝արամ մամիկոնյան

10 կին բանաստեղծներ՝ ամենի մասին, ինչ վարդագույն իրերն են նշանակում

Էմիլի Դիքինսոն (1830-1886)

 *
( 249)
Վայրի Գիշերներ – Վայրի Գիշերներ:
Լինեի քեզ հետ
Ու գիշերները վայրի կարող էին
Մեր շքեղությունը լինել:

Անօգուտ- Քամիներ-
Դեպի սիրտը նավահանգստի-
Վերջ՝ Կողմնացույցին-
Վերջ՝ Քարտեզին:

Ոռնոց Դրախտում,-
Ա՜խ, Ծովը:
Կարո՞ղ էի արդյոք, բայց այս գիշեր ճահիճ է
Քո մեջ:

թարգմ.` Արամ Մամիկոնյան 

Աննա Ախմատովա (1889-1966)

*
Մտածում էինք՝ մուրացկաններ ենք, ոչինչ չունենք:
Բայց երբ կորուստներն իրար հաջորդեցին այնպես,
Որ ամեն նոր օր դարձավ
Հիշատակի օր,
Սկսեցինք երգեր հորինել
Աստծո անսահման շռայլության
Եվ մեր կորուսյալ հարստության մասին:

 թարգմ.` Գիսանե Հովսեփյանը

 

Մարին Ցվետաևա (1892-1941)

 *
Մտահոգված կքեց աստված
Ու լռեց:
Եվ վերջապես ահա ժպտաց,
Ահա և սուրբ, լուսազգեստ

Հրեշտակներ նա արարեց
Անհամար:
Ոմանք թևեր ունեն մեծ,
Անթևներն էլ կան հարկավ:

Եվ այսքան շատ լալիս եմ
Նրա համար,
Որ աստծուց ավելի ինձ
Հրեշտակներն են դուր գալիս:

15 օգոստոսի 1916

թարգմ.` Նաիրա Հարությունյանի

Ալֆոնսինա Սթորնի (1892-1938)

 

 

 

 

 

 

 

 

Իմ ես-ը

Ինչպես բացատրել. Ինձ թվում է երբեմն,
թե իմ հոգին նման է քաոսի:
Տեղավորվում են իմ մեջ տիեզերքը համայն
և ողջ շրջապտույտը լինելության:

Ես-տիեզերքն եմ: Էլեկտրական հոսանքները
Ինձ տեղափոխում են այլ աշխարհ,
իսկ այստեղ իմ ճամփաները միայնակ են,
այստեղ միայն մենակությունն է ինձ հետ:

Եվ եթե կյանքն ինձ մոտենա ժպտալով`
Ես առաջվա պես օտար կդառնամ,
Կփնտրեմ այլը, անհայտը, հոսողը,
Որին երբեք չեմ հանդիպել:

Օ~ կյանք իմ. Դեպի անկուշտ անսահմանն է
թռչում իմ ճիչը`այրվելով ցանկություններից:
Իմ արյան մեջ տրոփում են աստղաբույլերը,
և ծովերը, ձուլվելով իրար, դառնում են օվկիանոս:

Քանի դեռ ապրում եմ աշխարհում
իմ հոգին ապակե լար է
արծաթե կիթառի:
Մի թեթև քամի
հավերժությունից` և այն կզրնգա:

թարգմ.՝ Նաիրա Համբարձումյանի

Սթիվի Սմիթ (1902-1971)

Ձեռքերս հրաժեշտ չէին թափահարում, այլ խորտակվում էին

Ոչ ոք չլսեց նրան, մեռած մարդը,

Որ դեռ պառկած հառաչում է՝

Ես շատ ավելի հեռու էի, քան կարծում էիր,

Ձեռքերս հրաժեշտ չէին թափահարում, այլ խորտակվում էին:

Խեղճ տղայիկ, նա միշտ սիրում էր կատակել,

Իսկ հիմա մեռած է,

Պետք է որ չափազանց ցուրտ լիներ նրա համար, սիրտը՝ քար,

Նա ասաց.

Օհ, չէ, չէ ու նորից չէ:

(Մահամերձ պառկած դեռ հառաչում էր):

Ես չափազանց հեռու էի այս ամբողջ կյանքից,

Ձեռքերս հրաժեշտ չէին թափահարում, այլ խորտակվում էին:

 թարգմ.՝ Արամ Մամիկոնյան

Դենիզ Լևերտով (1923-1997)

Ի՞նչպիսին էին նրանք

Տեսնես վիետնամցիները
օգտագործե՞լ են քարե լապտերներ:
Ունեցե՞լ են արարողություններ
նվիրված կոկոնների բացվելուն:
Հակվա՞ծ էին նրանք մեղմիվ ծիծաղին:
Օգտագործե՞լ են ոսկորն ու ատամը,
նեֆրիտն ու արծաթը որպես զարդարանք:
Գուցե ունեին դյութազներգություններ:
Եվ նկատո՞ւմ էին տարբերությունը խոսքի ու երգի:

Պարոն, նրանց մանրիկ սրտերը քարերի վերածվեցին:
Չկան վկայություններ՝ արդյոք քարե լապտերներն էին
լուսավորում նրանց համեստ ճանապարհները այգու մեջ:
Հավանաբար հավաքվում էին՝ հիանալու ծաղկունքով,
իսկ հետո նրանց երեխաներին սպանեցին,
ու կոկոններ չծլեցին այլևս:
Պարոն, ծիծաղը վառվող բերանին դառնահամ է թողնում:
Երազներ առաջ, հավանաբար: Զարդարանքն ուրախության համար էր:
Բոլոր ոսկորներն ածխացած են:
Վկայություներ չկան: Հիշիր,
մեծ մասը քրիսոնեաներ էին, և նրանց կյանքը
բրնձի մեջ էր ու բամբուկի:
Երբ խաղաղ ամպերն արտացոլվում էին բրնձի դաշտերում,
իսկ ջրային գոմեշը վստահ քայլում էր տերասների վրայով,
ու հավանաբար հայրերն իրենց որդիներին հին հեքիաթներ էին պատմում:
Երբ ռումբերը փշրեցին հայելին այս պատկերների,
ժամանակ թողնելով միան ճիչերի համար:
Արձագնքը մնաց նրանց բառերի,
որն ինչ-որ տեղ երգի է նման
ու շշուկների,
որ գիշերաթիթռների թռիչքներ են լուսնալույսի մեջ:
Բայց ո՞վ կարող է հաստատել:  Հիմա, երբ լուռ է ամեն ինչ:

թարգմ.՝ Արամ Մամիկոնյան

Էնն Սեքսթըն (1928-1974)

Կորսված սուտը

Բերանումս ժանգ կա․
հին համբույրի հետքն է։
Իսկ աչքերս շառագունում են,
բերանս սոսինձ է,
ձեռքերս՝ զույգ քարեր,
իսկ սիրտը
դեռ բաբախում է,
այն վայրը, ուր սերն էր բնակվում։
Բայց այն գամված է տեղում։
Այս տարօրինակությունների համար խիղճս չի տանջում,
զգացածս, ավելի շուտ, ատելություն է։
Քանի որ պարզապես իմ միջի երեխան է դուրս ժայթքում,
իսկ ես նրան սպանելու ծրագրեր եմ կազմում։

Մի ժամանակ ես կին էի՝
լուսնաթատրոնի պես լի,
ու սիրուց սեր էր ծնվում,
իսկ երեխան, ծածուկ նայելով,
ինքն իրեն չէր ատում մի ժամանակ։
Հիմար, հիմար սեր, ինչ արեցիր։
Այսօր ես մեռած տնով եմ շրջում,
սառցե խոհանոցով, ննջասենյակով,
որ գազախցիկ է ասես ։
Մահճակալն ինքը վիրահատական սեղան է,
որի վրա երազներս մասնատում են ինձ։

Օ, սեր,
սարսափը,
այլանդակ կեղծամը,
որ քո գանգուր, սիրելի, սիրելի, սիրելի գլուխն էր։

թարգմ.՝ Ռուզաննա Սուքիասյան 

Սիլվիա Փլաթ (1932-1963)

Հսկան

Ոչ մի կերպ չի հաջողվի մասերդ կցել իրար,
Հավաքել քեզ, սոսնձել ու կապկպել պատշաճորեն:
Անասնային բառաչ, խոզի խռմփոց ու անպատկառ բառեր`
Որ դուրս են թռչում քո հսկա շուրթերից:
Երախդ ախոռից էլ վատն է:

Գուցե քեզ մարգարեի տեղ ես դրել,
Մեռյալների խոսափողի, կամ ինչ-որ աստծու, կամ ուրիշ մեկի:
Երեսուն տարի ջանացել եմ
Դուրս քաշել տիղմը քո կոկորդից:
Գաղափար անգամ չունենալով, թե ոնց:

Սոսնձի սրվակներով ու Լիզոլի դույլերով մագլցում եմ փոքր սանդուղքները,
Քարշ գալիս, ինչպես մրջյունը սուգի մեջ,
Մոլախոտով ծածկված հոնքերդ աղեղներում,
Որ շտկեմ գանգիդ վիթխարի թիթեղները, որ մաքրեմ
Ճաղատ գլուխդ, սպիտակ գերեզմանաթմբերը աչքերիդ:

Մեր գլխավերևում սփռվում է լազուր երկինքը
Օրփեոսյան Կամկարների: Օ հայր իմ, դու քո ողջ էությամբ
ընդգրուն ես ու պատմական, ասես Հունական Դիցարան:
Ես բացում եմ իմ նախաճաշը սև սոճիների բարձրունքում:
Քո հնչեղ ոսկորները ու մինչև հորիզոն ձգվող ականթե մազերը

Կեղտոտված են իրենց ծեր անարխիայի մեջ:
Ավելին է պետք, քան ուղակի կայծակի հարվածը
Նման կորածնում ստեղծելու համար:
Գիշերները ես կուչ եմ գալիս
Քո ձախ ականաջախեցու մեջ՝ պաշտպանվելով քամիներից,

Հաշվում կարմիր աստղերը ու մյսուները, որ սալորագույն են,
Արևը լեզվիդ սյան տակից է ծագում:
Ժամերս ամուսնացել են ստվերների հետ:
Ես այլևս չեմ լսում նավերի ճանկռոցները
Վայրէջքի ծանծաղ քարերին բախելիս:

թարգմ.՝ Արամ Մամիկոնյան

Ֆորուղ Ֆարրողզադ (1935-1967)

 

 

 

 

 

 

 

Կրամիր վարդ

Կարմիր վարդ,
Կարմիր վարդ,
Կարմիր վարդ...
Նա ինձ տարավ պարտեզը կարմիր վարդի,
Եվ ալեծուփ իմ մազերին,
Մթության մեջ ամրացրեց
Կարմիր վարդ:
Եվ վերջապես
Քնեց ինձ հետ,
Ծաղկաթարթերի վրա՝ կարմիր վարդի:

Ով աղավնիներ խեղված,
Ով անփորձ, ամուլ ծառեր,
Ով կույր լուսամուտներ,
Սրտիս տակ և կոնքերիս խորախորքում
Այժմ աճում է կարմիր վարդ,
Կարմիր վարդ,
Կարմիր,
Ինչպես դրոշը վերծնության:
Օհ, ես հղի եմ, հղի, հղի...

թարգմ.՝ Էդուարդ Հախվերդյան 

Տանյա Հովհաննիսյան (1947-1988)

 

Չգրած բանաստեղծություն

Աշխարհում չի թառամում և ոչ մի ծաղիկ.
ինձ զսպաշապիկ հագցրերին,
որպեսզի չսգամ
գլխատված ծաղիկների,
վիժեցրած սերերի,
գործերի համար ազնիվ, կիսատ ու անկատար:

Աճում է խոտը,
երկինքը մթնում է, անձրևում,
ապա պարզում է...

Դուք, կարգուկանոնով պատնեշվածներ,
րոպեների մեջ ծրարված-բարուրվածներ,
յոթն անգամ յոթ չափած ու միայն մեկ կտրածներ,
ի՞նչ պիտի լսեիք -
ծլելու պատրաստ մարգագետնի փսփսոցից...

Աշխարհում չի քարանում և ոչ մի սեր.
չար խոսքերը սիրուն ի՞նչ -
խուտուտ կտան,
կամաչեցնեն,
կծիծաղեցնեն ընդամենը...

Տարեք հեռու այդ լծակն ու այդ նժարները,-
ի ծնե հավասարակշռվածներ,
մի բարդվեցեք կողքիս,
մի մրցեք հետս.

Ես - կինս
լոկ մի տղամարդ ու մի տիրակալ ունեմ՝
ծոծրակիս ծառացած սարսափը,
որ հենց լռություն է լռության մեջ,
և մութն է մթան մեջ...

Որքան էլ սիրեմ,
միևնույն է չեմ հավատալու
կակղեցրած արցունքներին կեղծավոր մոմերի,
որովհետև
արդար է սիրտը միայն,
որ կծկվում է
անորսալի մի պահի՝
հետո թաղվելու,
հետո գլխովին տրվելու համար
տարուբերումին
ինքնամոռաց:

ապրիլ 1988