«Տափաստանի գայլը»-ից հետո երկար ժամանակ էր ինչ չէի անրադարձել գերմանացի
բանաստեղծ ու արձակագիր Հերմնան Հեսսեին: Հիմա թերթում եմ 1918-1919թթ. գրված «Մանկան հոգի»,«Քլայնը և Վագները»,«Քլինգզորի վերջին ամառը» եռագրության վերջին էջը: Եռագրության մեջ Հեսսեն հատ
առ հատ վերլուծում է համապատասխանաբար հոգին, մարմինը ու արվեստը, որպես կայնքի գայաբանական
հիմք:
«Մանկան հոգին» դժվարնում եմ զանազանել հուշապատումից: Այնուամենայինիվ
միայն հուշապատման նեղ շարջանակը չէ, որ նկատելի է: Էկզիստնեցյալ հումանիզմ: Փախուստ
ու վերագտնում ամենակա ծնողական վերահսկողությունից: Տղան դատարկ է գտնում հոր աշխատասենյակը,
թռցնում թզի չրերը: Ինքանհետպնդումը խելագարության գիրկն է նետում նրան, ճզմում նրան
մինչև խոստովանություն: Հոր կողմից շպրտվելով մութ նկուղ, տղան գտնում է մի հին գրապահոց,
ստեղծում անհրաժեշտ լուսավորություն ու սկսում կարդալ: Ընթերացնությունը որպես ողջ
կայնքի զբաղմունք, օրհնություն ու պատիժ:
«Քլայնը և Վագները»՝
փախուտ
ու վերագնտում ամուսնական պարտականություններից: Քլայնը հավանաբար կոնջը ու երեխաներին
սպանած և փոխուտի դիմած հերոսի ինքնախարազանող առաջին երեսն է, մյուսը՝ Վագները, վերջինիս
ուսուցիչը, արդարացնողը, երկորդ երեսը: Ամուսինը նետվում է նոր սիրային կապերի, պատահական
սեռական հրաբերությունների գիրկը, անգամ առակա սիրո ժխտմանն ու թերահավատությանը առ այն,
ընդհուպ մինչև ինքնասպանություն: Խեղդվել հավերժական Մոր՝ ջրի հետ գրկախառնություններում…
սա է եզրահանգումը: Սակայն, եթե եռագրության այս հատվածում ժխտումը բերում է ինքնակորածանման,
ապա արդեն երրորդ հատվածում դա Քլինգզորի առօրյան է:
«Քլինգզորի վերջին
ամառը» խորտակվող Եվրոպայի
ազդանշանային լույսերի կրակոցներ է: Հեսսեն փրկույթունը տեսնում է արևելյան մշակույթի,
ու որ համարձակվում եմ ասել նույնն է, նաև քաղաքակրթության մեջ: Պատահակն չէ, որ Քլինգզորի
նկարիչ ընկերը արևելացի Թու Ֆուն է: Այնուամենայնիվ այս հատվածի հիմնասյունը հանդիսանում
է մի հայ մոգ, ով արևմտայան ու արևելայն մտքի հաշտեցման, կամ ավելի ճիշտ՝ ներդաշնակությունը
հայտաբերողի դերում է: Թե ինչու հենց հայ էր մոգը և ոչ թե ցանկացած այլ երկրից, որը
կարող է խորհրդանշել արևելյան ու արևմտյան մշակույթի հատման կետը դժվարանում եմ համոզիչ
եզրակացություններ անել: Միայն թարգմանչի կողմից բերված նախաբանում Հեսսեյի բարեկամուհի
Էմմի Բալլ- Հեննինգսը նշում է, որ նա ըստ էության նկատի է ունեցել այդ դերում նրանց
ընդհանուրհ ծանոթին՝ Յոզեֆ Էնգլերտին, որին մտերմիկ զրույցների ժամանակ Հեսսեն հաճախ
անվանում էր Նոյի հետնորդ, վերջինս էլ Հեսսեյին
Խաթթուս (խեթ), նկատի ունենալով նրա փոքրասիական
ծագումը:
Եռագրությունը կարող
եք գտնել «Ներսը և դուրսը»
ժողովածույում Աշոտ Ալեքսանյանի թարգմանությամբ: Եռագրություից հետո գիրքը եզրափակում
են «Ներսը և դուրսը», «Մասսագետների մոտ» պատմվածքները ու «Բանաստեղծը»
հեքիաթը:
